Niewydolność serca jest zespołem objawów charakteryzujących się typowo dusznością, zwiększoną męczliwością oraz obrzękami w okolicach kostek nóg. Najczęściej jest ona spowodowana zaburzeniami budowy lub czynności serca jako pompy. Sprawia to, że do narządów dociera niedostateczna ilość krwi i przenoszonego przez nią tlenu. To z kolei wpływa negatywnie na ich funkcje.
Przesłanie tegorocznego tygodnia Świadomości Niewydolności Serca (29 kwietnia – 5 maja) brzmi: „Serce bije na alarm – może potrzebować Twojej pomocy. Wykryj i lecz niewydolność serca”.
To już epidemia
– Niewydolność serca określana jest mianem epidemii XXI wieku. W ostatnich latach doszło do znacznego zwiększenia liczby chorych na niewydolność serca. Dzieje się tak z powodu starzenia się populacji, skuteczniejszego leczenia chorób sercowo-naczyniowych i wydłużenia średniej długości życia. Częstość występowania niewydolności serca w istotny sposób zależy od wieku. W populacji ogólnej wynosi ona 1–2 proc., ale jej częstość gwałtownie zwiększa się po 75 roku życia, a u osób w wieku 80 lat wynosi już nawet do 20 proc. Badania epidemiologiczne pokazują, że w Polsce na niewydolność serca może chorować nawet ok. miliona osób – mówi dr n. med. Katarzyna Styczkiewicz (prof. UR), koordynator ds. kardiologii w Podkarpackim Centrum Onkologii, w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Rzeszowie.
Jakie są objawy niewydolności serca?
Oprócz klasycznych objawów: duszności, zmęczenia nawet przy niewielkim wysiłku oraz obrzęków, może występować przybór masy ciała związany z zatrzymywaniem płynów w organizmie, suchy kaszel, niekiedy z odpluwaniem oraz niemiarowe bicie serca. W zaawansowanej chorobie objawy duszności i męczliwości będą występowały nawet w spoczynku, będzie widoczne również wyniszczenie i utrata masy ciała.
Przyczyny niewydolności
Do niewydolności serca może prowadzić w zasadzie każda choroba układu sercowo-naczyniowego. Najczęściej jednak są to choroba niedokrwienna serca (przebyty zawał serca) oraz nadciśnienie tętnicze zwłaszcza, jeśli jest źle kontrolowane. Innymi częstymi przyczynami są wady zastawkowe serca, zapalenie mięśnia serca, cukrzyca oraz przebyte leczenie onkologiczne, zwłaszcza lekami mającymi potencjalne działanie kardiotoksyczne i radioterapia okolicy serca. Niewydolność serca mogą powodować także choroby pozasercowe jak np. nadczynność tarczycy, przewlekła obturacyjna choroba płuc czy marskość wątroby.
Styl życia ma znaczenie
Wiadomo, że zły styl życia może znacząco przyczyniać się do wystąpienia niewydolności serca. Nieprawidłowa dieta, otyłość, niska aktywność fizyczna, palenie papierosów mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego oraz innych chorób sercowo-naczyniowych leżących później u podłoża niewydolności serca. Właściwy styl życia jest również istotnym elementem wspomagającym leczenie już powstałej niewydolności serca.
Jakie są rokowania?
Rokowania pacjentów z niewydolnością serca są bardzo poważne i gorsze nawet niż dla większości chorób nowotworowych. Przewlekła niewydolność serca najczęściej ma stopniowo postępujący charakter prowadząc do coraz bardziej zaawansowanych objawów, rozwoju powikłań i zgonu pacjenta. Istnieją na szczęście skuteczne sposoby leczenia spowalniające postęp uszkodzenia serca. Warto wiedzieć, że z powodu niewydolności serca co roku umiera około 140 tys. Polaków. Choroba ta odpowiada za 10 procent wszystkich zgonów w Polsce i stanowi najczęstszą izolowaną przyczynę śmiertelności w naszym kraju.
Na czym polega diagnostyka niewydolności serca?
W pierwszej kolejności na podstawie wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego oceniane jest prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby. Wykonywane jest również EKG oraz pomiary ciśnienia tętniczego. Jeśli wyniki są prawidłowe- rozpoznanie niewydolności serca jest mało prawdopodobne i wówczas poszukujemy innych przyczyn dolegliwości. W przypadku występowania nieprawidłowości wykonywane jest dodatkowo badanie echokardiograficzne i/lub badania z krwi mające na celu ocenę stężenia osoczowych peptydów natriuretycznych. Badanie echokardiograficzne pozwala na bezpośrednią ocenę wielkości jam serca, czynności skurczowej i rozkurczowej komór, grubości ścian serca oraz funkcji zastawek. Te informacje są bardzo ważne przy stawianiu diagnozy oraz wdrażaniu odpowiedniego leczenia.
Co do peptydów natriuretycznych – ich wartości poniżej punktu odcięcia rozpoznania istotnej dysfunkcji serca sprawiają, że jest małe prawdopodobieństwo występowania niewydolności serca i pacjenci nie wymagają dalszej diagnostyki w tym kierunku. Jeśli stężenie peptydów jest podwyższone- wymaga to weryfikacji w badaniu echokardiograficznym. U części pacjentów potrzebne są dodatkowe badania diagnostyczne wykonywane wtedy, gdy pojawiają się wątpliwości dotyczące rozpoznania. Należą tutaj np. koronarografia, scyntygrafia, próba wysiłkowa, rezonans magnetyczny serca czy też inwazyjne cewnikowanie prawego serca.
Jak leczy się niewydolność serca?
Leczenie niewydolności serca jest kompleksowe i polega na działaniach mających na celu zmniejszenie objawów choroby oraz wydłużenie życia pacjentów. Przede wszystkim należy wyeliminować odwracalne przyczyny niewydolności serca. Na przykład przywrócić prawidłowe ukrwienie serca w przebiegu choroby wieńcowej poprzez zabiegi rewaskularyzacyjne, skorygować wady zastawkowe czy też usunąć ogniska wywołujące zaburzenia rytmu serca. Leczenie obejmuje również zmiany stylu życia (np. unormowanie masy ciała, redukcja soli w diecie, unikanie używek), stosowanie farmakoterapii oraz zabiegi inwazyjne (np. terapia resynchronizująca, implantacja kardiowertera defibrylatora). W skrajnych przypadkach jedynym sposobem leczenia jest przeszczep serca.
Jaką rolę odgrywają urządzenia wszczepialne?
Urządzenia wszczepialne pomagają w diagnostyce i terapii arytmii, na które w szczególny sposób narażeni są pacjenci z niewydolnością serca. Przedłużają także życie pacjentom z niewydolnością serca i poprawiają jego jakość. Terapia resynchronizacyjna (CRT) – polega na wszczepieniu elektrod do serca, które dzięki wyładowaniom elektrycznym stymulują pracę komór serca i poprawiają ich funkcję. Kardiowerter-defibrylator (ICD) z kolei, jest urządzeniem przywracającym prawidłową czynność serca w przypadku wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca, szczególnie jeśli zagrażają zatrzymaniem krążenia i zgonem pacjenta.
Leczenie niefarmakologicznym, czyli jakie?
Postępowanie niefarmakologiczne obejmuje optymalizację masy ciała (redukcja otyłości lub uzyskanie należnej masy ciała w przypadku chorych niedożywionych). A także ograniczenie spożycia soli i podaży płynów do 1.5-2 litrów na dobę. Ograniczenie spożycia alkoholu, regularną aktywność fizyczną i zaprzestanie palenia tytoniu.
Zadyszka przy wchodzeniu po schodach może być objawem niewydolności serca
Jeśli ktoś wcześniej bez większego problemu wchodził na czwarte piętro, a obecnie już po wejściu, na na drugie piętro, pojawia się zadyszka – może być sygnałem wskazującym na rozwój niewydolności serca. Należy wówczas jak najszybciej zgłosić się do lekarza by potwierdzić lub wykluczyć tą chorobę.
Jak prawidłowo mierzyć puls? Jaki puls jest prawidłowy?
Tętno mierzymy na nadgarstku (w zagłębieniu poniżej kciuka) lub na szyi (bocznie do przebiegu tchawicy). Wyczuwamy tętnicę pod palcami używając palca wskazującego, środkowego i serdecznego. Ważne aby tętna nie mierzyć kciukiem. W momencie wyczucia pod palcami skurczów tętnicy włączamy stoper i przez 30 sekund mierzymy ile razy tętnica się skurczyła. Uzyskany wynik mnożymy razy 2 i uzyskujemy wartość tętna na minutę. Problemy z pulsem często mogą towarzyszyć problemom związanym z sercem. Prawidłowy puls lub tętno to odpowiednia liczba uderzeń na minutę mieszcząca się w zakresie 60-80 oraz jego miarowość, czyli pojawianie się w równych odstępach. U pacjentów z niewydolnością serca częstość pulsu nierzadko jest szybsza oraz puls jest niemiarowy. Należy pamiętać, że w sytuacjach wysiłku fizycznego czy też dużego stresu częstość tętna jest fizjologicznie przyśpieszona, co jest zjawiskiem prawidłowym.
Wodobrzusze, obrzęki nóg mogą wynikać z niewydolności serca, czy z problemów z krążeniem?
Problemy z krążeniem nie są terminem ściśle medycznym, pacjenci określają nim zarówno kłopoty z sercem jak i zaburzenia w obrębie układu naczyń krwionośnych np. niewydolność żył w kończynach dolnych. Zarówno w jednych i jak i drugich mogą pojawiać się obrzęki nóg, aczkolwiek o innym mechanizmie. Obrzęki pochodzenia sercowego najczęściej mają podłoże w niewydolności serca i w upośledzonym odpływie krwi z obwodu do prawego serca. W efekcie dochodzi do zastoju krwi, podwyższenia ciśnienia żylnego i powstawania przesięków płynu w obrębie nóg i czasami brzucha (wodobrzusze). U części pacjentów obrzęki mogą wynikać z innych przyczyn jak np. niedoczynność tarczycy, zaburzenia funkcji nerek czy zaawansowana choroba nowotworowa. Ustalenie ich etiologii nie jest łatwe i wymaga przeprowadzenia dodatkowych badań przez lekarza.
Mam niewydolność serca, ale nie mam nadciśnienia. Lekarz przepisuje mi jednak leki obniżające ciśnienie. Dlaczego?
W niewydolności serca leki te nie służą temu by obniżać ciśnienie tętnicze lecz by poprawić funkcję serca poprzez jego odciążenie i spowolnienie. Odstawienie takich leków jest niestety częstym błędem popełnianym przez pacjentów po przeczytaniu ulotki dołączonej do leku.
