W ramach Europejskiego Dnia Wiedzy o Antybiotykach, który obchodziliśmy 18 listopada, na całym świecie organizowane są wydarzenia kierowane do społeczeństwa oraz specjalistów medycznych, propagujących wiedzę na temat racjonalnego stosowania antybiotyków. Chodzi o zwrócenia uwagi na pytania czym grozi niewłaściwe stosowanie antybiotyków? Czy antybiotyki leczą choroby wirusowe? Jak niebezpieczne może być samoleczenie antybiotykami? Jakim zagrożeniem dla ludzi jest antybiotykoodporność?
– Antybiotyki są skuteczne wyłącznie w leczeniu infekcji bakteryjnych, ponieważ ich mechanizm działania jest skierowany przeciwko specyficznym strukturom i procesom biologicznym bakterii. Atakują one, na przykład, ściany komórkowe bakterii, syntezę białek czy DNA, które są kluczowe dla przeżycia bakterii. Wirusy natomiast różnią się od bakterii pod wieloma względami – nie mają budowy komórkowej, ściany komórkowej ani własnego metabolizmu. Zamiast tego wirusy są zbudowane z materiału genetycznego otoczonego osłonką białkową. Są zdolne do namnażania się wyłącznie wewnątrz komórek gospodarza – wyjaśnia Katarzyna Molęda-Krawiec, dyrektor ds. Farmacji w American Heart of Poland.
Nie na przeziębienie czy grypę
Podawanie antybiotyków w zakażeniach wirusowych, takich jak przeziębienie, grypa czy COVID-19, jest więc nie tylko nieskuteczne, ale wręcz szkodliwe.
– Niepotrzebne podawanie antybiotyków w infekcjach wirusowych naraża pacjenta na działanie toksyczne leku, zwiększa oporność bakterii i niszczy dobroczynną mikroflorę organizmu. Dlatego, aby zapobiegać rozwojowi oporności antybiotykowej oraz chronić mikroflorę i zdrowie pacjenta, antybiotyki powinny być stosowane tylko wtedy, gdy są absolutnie niezbędne. Tylko w przypadku zakażeń bakteryjnych, a nie wirusowych – ostrzega ekspertka.
Podstawowe „złote zasady” dotyczące antybiotykoterapii
Raz o 8 rano, raz o 15… Dlaczego regularne odstępy między dawkami są tak ważne?
– Działanie antybiotyku opiera się na utrzymaniu stałego poziomu substancji czynnej w organizmie, co pozwala skutecznie zwalczać bakterie. Dlatego ważne jest, by przyjmować kolejne dawki w regularnych odstępach czasu, np. co 8 lub 12 godzin, zgodnie z zaleceniem lekarza. Pomijanie dawek lub ich nieregularne stosowanie może prowadzić do spadku stężenia leku we krwi. To osłabia jego działanie i może sprzyjać rozwojowi oporności bakterii – wyjaśnia farmaceuta.
Antybiotyki najlepiej popijać wodą
Jakich błędów nie powinno się popełniać?
– Antybiotyki najlepiej popijać wodą, ponieważ niektóre napoje, takie jak mleko, sok pomarańczowy, herbata, kawa czy napoje gazowane, mogą wpływać na wchłanianie leku lub jego metabolizm. Na przykład mleko i produkty mleczne zawierają wapń, który może wiązać się z niektórymi antybiotykami (np. tetracyklinami), zmniejszając ich skuteczność. Z kolei sok grejpfrutowy może oddziaływać z enzymami odpowiedzialnymi za rozkład niektórych leków, co może prowadzić do nadmiernego stężenia leku we krwi i zwiększać ryzyko skutków ubocznych – mówi Katarzyna Molęda-Krawiec.
Na czczo czy z posiłkiem?
Jak prawidłowo przyjmować antybiotyki? – Są pewne grupy antybiotyków, które często zaleca się przyjmować na czczo, ponieważ posiłki mogą osłabiać ich wchłanianie i skuteczność. Na przykład penicyliny (np. ampicylina) – wiele z nich najlepiej wchłania się na czczo. Pożywienie może znacząco zmniejszyć ich skuteczność. Tetracykliny (np. tetracyklina i doksycyklina) – produkty mleczne oraz suplementy wapnia mogą osłabiać ich działanie. Fluorochinolony (np. ciprofloksacyna, lewofloksacyna) – ich wchłanianie również może być zakłócone przez obecność wapnia, żelaza czy cynku w pokarmie, dlatego lepiej jest je przyjmować na czczo lub z dużą przerwą od posiłków bogatych w te minerały. Są natomiast grupy antybiotyków, które wymagają spożycia z jedzeniem, by zmniejszyć ryzyko podrażnienia żołądka. W ulotce leku lub zaleceniach lekarza znajdziemy informację, czy antybiotyk przyjmować przed, w trakcie, czy po posiłku – informuje Katarzyna Molęda-Krawiec.
Antybiotyki tylko wtedy, gdy naprawdę są potrzebne
– Nadużywanie antybiotyków przyczynia się do rozwoju oporności bakterii, co może sprawić, że leczenie w przyszłości będzie trudniejsze i mniej efektywne. Antybiotyki powinny być przepisywane wyłącznie wtedy, gdy lekarz stwierdzi, że są niezbędne w przypadku zakażenia bakteryjnego – wyjaśnia farmaceuta.
Czujesz się lepiej i myślisz o przerwaniu antybiotyku? To błąd
– Nawet jeśli po kilku dniach pacjent czuje się lepiej, należy przyjmować antybiotyk do końca przepisanej kuracji. Przedwczesne zakończenie kuracji sprawia, że nie wszystkie bakterie zostają zniszczone. To zwiększa ryzyko nawrotu choroby i rozwoju oporności bakterii na leczenie – uzupełnia dr n. farm. Molęda-Krawiec.
Jak przeciwdziałać zakażeniom?
Aby skutecznie przeciwdziałać zakażeniom należy często myć lub je dezynfekować, zasłaniać usta i nos w przestrzeniach publicznych, zachować odpowiedni dystans od innych osób. Oprócz stosowania powyższych środków ochronnych, warto zadbać o zdrową dietę, regularny sen i aktywność fizyczną, które pomagają organizmowi w walce z infekcjami.
Poprzez zaangażowanie się w globalne działania kampanii i szerzenie wiedzy na temat problemu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym oporności bakterii na antybiotyki, możemy mieć realny wpływ na racjonalna antybiotykoterapię.
