Badania archeologiczne stanowią integralną część prac związanych z inwestycjami drogowymi. Często prowadzą do odkrycia śladów przeszłości, sięgających setek, a nawet tysięcy lat wstecz. Aktualnie badania archeologiczne prowadzone są na trasie budowy odcinka drogi ekspresowej S19 Domaradz – Krosno.
Badania archeologiczne prowadzone są w Iskrzyni, Komborni, Bliznem, Jasienicy Rosielnej i Orzechówce. Łączna powierzchnia badanych stanowisk to ponad 600 arów. Stanowiska wstępnie datowane są na okres wpływów rzymski. W trakcie badań zarejestrowano dużą liczbę obiektów wziemnych. Odkryto m.in. pozostałości osadnictwa pradziejowego w tym jamy osadowe, paleniska, dołki posłupowe oraz liczne fragmenty ceramiki.
Archeologia – podstawy i rodzaje badań
Już na etapie przygotowania inwestycji i wyboru wariantów gromadzone są oraz analizowane dane archiwalne dotyczące stanowisk archeologicznych na terenie przyszłej drogi. Liczba stanowisk archeologicznych, ich rodzaj i forma ochrony konserwatorskiej, może mieć również wpływ na przebieg drogi. Ze względu na nieodnawialny charakter dziedzictwa archeologicznego, nadrzędną zasadą jego ochrony jest zachowanie go w nienaruszonym stanie co w efekcie może skutkować wyborem innego wariantu przebiegu drogi.
Badania rozpoznawcze
Po wydaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, która między innymi wskazuje wariant przebiegu drogi, konieczne jest uzyskanie od wojewódzkiego konserwatora zabytków decyzji określającej zakres i rodzaj badań archeologicznych na wybranym pod inwestycje terenie. Pierwszym etapem badań archeologicznych są zazwyczaj badania nieinwazyjne polegające na szczegółowym rozpoznaniu terenu bez ingerencji w grunt. To przede wszystkim badania powierzchniowe, nazywane potocznie przez archeologów powierzchniówkami.
Archeolodzy przechodzą cały teren przyszłej inwestycji w celu poszukiwania na powierzchni ziemi zabytków archeologicznych, w szczególności fragmentów glinianych naczyń lub narzędzi krzemiennych. Przed przystąpieniem do powierzchniówek wykonywane są kwerendy archiwalne (poszukiwania informacji) w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków, Narodowym Instytucie Dziedzictwa czy lokalnych muzeach. Analizowane są także dane z lotniczego skaningu laserowego (LiDAR) pozyskiwane z Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, a także ogólnodostępnych zobrazowań satelitarnych.
Badania wykopaliskowe
W kolejnej decyzji wojewódzki konserwator zabytków określa konkretne miejsca – stanowiska archeologiczne oraz wyznacza powierzchnie do badań wykopaliskowych lub wskazuje miejsca do badań sondażowych w celu weryfikacji i potwierdzenia występowania stanowiska archeologicznego. To są już badania inwazyjne. Polegają one na metodycznym usuwaniu warstw ziemi, aby odsłonić zachowane w gruncie zabytki archeologiczne.
Nieodzownym elementem badań wykopaliskowych jest wykonywanie na każdym kolejnym etapie badań dokumentacji fotograficznej, rysunkowej oraz opisowej, a także pomiarów geodezyjnych. Metody badań, jak i sposób dokumentacji, są dobierane w zależności od specyfiki danego stanowiska. Po zakończeniu badań w terenie archeolodzy przystępują do opracowania ich wyników poddając odkryte zabytki różnorodnym analizom. Na ich podstawie możliwe jest zrekonstruowanie działalności ludzi w przeszłości.
Nadzór archeologiczny
Dodatkowo podczas prac ziemnych polegających w szczególności na odhumusowaniu, cały teren inwestycji jest objęty nadzorem archeologicznym. Oznacza to, że archeolog jest obecny na placu budowy i obserwuje proces usuwania żyznej warstwy ziemi. W przypadku zauważenia jakichkolwiek zabytków archeologicznych wstrzymuje roboty i zgłasza swoje odkrycie do wojewódzkiego konserwatora zabytków. Po jego oględzinach w terenie i potwierdzeniu, że odkryte zostały zabytki archeologiczne, zostaje wydana decyzja wstrzymująca roboty ziemne w miejscu odkrycia i nakazująca przeprowadzenie badań archeologicznych.
Odkryte przez nadzór stanowiska archeologiczne i związana z tym konieczność czasowego wyłączenia fragmentu terenu z prac budowlanych w celu przeznaczenia go do badań wykopaliskowych, w zależności od ich skali, może mieć wpływ na realizację inwestycji. Może też generować dodatkowe koszty dla inwestora związane z roszczeniami firm budowlanych.
